बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गर्नेमा शतप्रतिशत स्वदेशी उत्पादन

काठमाडौं । नेपालमा बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गर्ने प्रवृत्ति रोकिएको छैन । बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गर्नेमा शतप्रतिशत स्वदेशी उद्योगीहरु समेत रहेको पाइएको छ । पछिल्लो समयमा बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल तथा चोरीमा कमी आए पनि रोकिन भने नसकेको उद्योग विभागले जानकारी दिएको छ । बौद्धिक सम्पत्ति अर्थात् विश्वमा लोकप्रिय र स्थापित उत्पादनको ट्रेडमार्क, पेटेन्ट तथा डिजाइन नेपाली उत्पादनकर्ता तथा उद्योगीहरुले नक्कल गर्ने प्रवृत्ति रहेको कानुन शाखाका निर्देशक एवम उपसचिव दिपक घिमिरेले आर्थिक दैनिकलाई बताए ।

‘बौद्धिक सम्पत्ति कुनै पनि संस्था, समुदाय वा व्यक्तिभित्र रहेको बौद्धिकता, सिर्जनात्मकता हुनुपर्ने । तर नेपालमा भने त्यसलाई बिर्सिएर नक्कल गर्ने प्रवृत्ति मात्र रहेको छ’, उनले भने, ‘बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गर्नेमा नाम चलेका उद्योगी समेत रहेको पाउँछौँ । लगानीकर्ता सदैव प्रमुख हुने हुँदा उद्यमीहरु नै नक्कल गर्नमा लागेका छन् जो स्वयं आफैँ बौद्धिक सम्पत्ति उत्पादन गर्न सक्षम छन् ।’

स्वदेशी उद्योगी तथा व्यवसायीहरुले ट्रेडमार्क, लोगो र पेटेन्ट तथा डिजाइन नक्कल गर्दा विभागसमक्ष विदेशीहरु उजुरी लिएर आउने गरेको पाइन्छ । सोही क्रममा आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गरेको भन्दै एक सय ७४ वटा उजुरी विभागमा परेको थियो । जसमध्ये सो वर्ष ५७ वटा छिनोफानो भएको थियो । छ सय ६७ वटा बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी विवाद भने कायमै रहेको छ ।

विभागमा ट्रेडमार्क, पेटेन्ट तथा डिजाइन दर्ता हुने गरेको छ । कुनै पनि उद्योग तथा व्यवसायीले ट्रेडमार्क, लोगो र पेटेन्ट तथा डिजाइन विभागसमक्ष दर्ता गरेपछि बुलेटिन प्रकाशन गर्छ । ९० दिनको समयसीमामा कसैले दाबी गर्न नआएमा दर्ता गर्नेलाई ट्रेडमार्क, पेटेन्ट तथा डिजाइन विभागले प्रदान गर्छ । नयाँ ट्रेडमार्क, लोगो र पेटेन्ट तथा डिजाइन दर्ता गर्ने प्रक्रिया निरन्तर चलिरहे पनि उजुरी आउने क्रम रोकिएको छैन । बजारमा उत्पादन आएपछि मात्र बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गरेको थाहा हुँदा दर्तापछि पनि उजुरी आउने गरेको विभागले जनाएको छ ।

विभागमा हालसम्म ५३ हजार ५३ वटा ट्रेडमार्क दर्ता भएका छन् जसमध्ये २८ हजार ८५ वटा स्वदेशी र २३ हजार एक सय ३७ वटा विदेशी रहेका छन् । यस्तै पेटेन्ट तथा डिजाइन एक सय ९५ वटा र पेटेन्ट ७६ वटा दर्ता भएका छन् । यसले के प्रस्ट पार्छ भने नेपालमा सबैभन्दा बढी ट्रेडमार्क नक्कल गर्ने गरेको पाइन्छ । आफ्नो उत्पादनलाई सजिलै बजार पाउनको लागि नेपाली उत्पादनकर्ताहरुले ट्रेडमार्क सबैभन्दा बढी नक्कल गर्ने गरेको उपसचिव घिमिरे बताउँछन् । उनले विदेशी लोकप्रिय ट्रेडमार्क, लोगो प्रयोग गर्दा प्रयोगकर्ताले छिटो विश्वास गर्ने हुँदा उत्पादित सामग्रीको बजारमा समस्या नहोस् भनेर त्यसो गरेको बताए ।

यस्तै चालू आर्थिक वर्षमा बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी सात सय २४ वटा उजुरी दर्ता भएकोमा ५७ वटा छिनोफानो भएको छ । आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा सात सय १३ वटा बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी उजुरीमध्ये ३६ वटा छिनोफानो भएको थियो । सोही वर्ष पाँच सय ३६ वटा उजुरीको भने निर्णय हुनसकेन । त्यस्तै आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ मा बौद्धिक सम्पत्तिसम्बन्धी आठ सय १३ वटा उजुरीमध्ये दुई सय ७७ वटा उजुरीको निर्णय भएको थियो । सोही वर्ष पनि पाँच सय ३६ वटा उजुरीको निर्णय हुन सकेन ।

बौद्धिक सम्पत्ति नक्कलपछि भने विदेशी उत्पादनकर्ताले विभागमा आएर उजुरी दिने गरेको पाइन्छ । उजुरी आएसँगै विभागले आफ्नो प्रक्रिया अघि बढाउने गरेको पाइन्छ । उजुरी आएसँगै सो विषयमा अनुसन्धान तथा निर्णय गर्ने अधिकार भने विभागको महानिर्देशकलाई दिएको छ । नेपालमा बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल तथा चोरी गरेमा कैद तथा जरिवाना गर्ने समेत अधिकारको व्यवस्था गरिएको छ । नेपालमा प्याटेन्ट, डिजाइन तथा टे«डमार्क ऐन, २०२२, प्रतिलिपि अधिकार ऐन, २०५९ तथा प्रतिलिपि अधिकार नियमावली, २०६१ प्रचलनमा रहेको छ । यसका साथै अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि सम्झौताअनुरुप समेत विभागले कारबाही गर्ने गरेको पाइन्छ ।

नेपाल मात्र नभएर अविकसित तथा विकासशील राष्ट्रहरुले बौद्धिक सम्पत्तिको नक्कल गर्ने गरेको पाइन्छ । कारबाही प्रक्रिया अघि बढाए पनि नक्कल गर्ने प्रवृत्ति भने रोकिन कठिन भएको विभागले जनाएको छ । अहिले पनि सातामा १५/२० वटा बौद्धिक सम्पत्ति नक्कल गरेको भन्दै उजुरी आउने गरेको उनले आर्थिक दैनिकलाई बताए । (आर्थिक दैनिकबाट)