चीनको आर्थिक पतनः नोट छापेर पनि पुनर्जीवित हुन नसकेको विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र

दुई दशकअघि चीन विश्वको आर्थिक चमत्कारको पर्याय थियो। उद्योग, निर्माण र निर्यातमा उसले देखाएको तीव्र वृद्धि संसारका सबै राष्ट्रका लागि पाठ्यपुस्तक बन्न पुग्यो। तर आज, त्यही “अर्थतन्त्रको इञ्जिन” जाम भएको छ ट्रिलियन युवान छापेर पनि चीनले आफ्नो अर्थतन्त्रमा गति दिन सकेको छैन। उपभोक्ता खर्च घट्दै छ, लगानीकर्ताहरू त्रसित छन्, र बजारमा विश्वास हराउँदै गएको छ। विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र अहिले आफ्नै मोडेलको बोझले निहुँ खोज्दैछ।

नोट छापेर विकासको भ्रम
चीनको केन्द्रीय बैंक – People’s Bank of China ले हालै १० ट्रिलियन RMB भन्दा ठूलो “स्टिमुलस प्याकेज” घोषणा गर्‍यो। उद्देश्य स्पष्ट थियो – बजारमा पैसा हालेर उपभोग र लगानी बढाउने। तर जनताले त्यो पैसा खर्च गर्नुभन्दा बचत गर्न रोजे। किनकि अब “भोलिको अनिश्चितता” नै सबभन्दा ठूलो मूल्य बनिसकेको छ। चाइनिज भाइरसका कठोर लकडाउनले जनताको विश्वास तोड्यो। व्यापारहरू बन्द भए, रोजगारी गुम्यो र घरको मूल्य आधा घट्यो। आज चीनको उपभोक्ता मनोविज्ञान डरमा आधारित छ – “आज खर्च गरे, भोलि के हुन्छ?” भन्ने प्रश्नले सम्पूर्ण बजारलाई भयभीत तुल्याएको छ।

बैंकिङ प्रणालीमा ‘मृत’ पैसा चीनको वित्तीय प्रणाली अहिले “लिक्विडिटी ट्र्याप” मा फसेको छ जहाँ पैसा बजारमा त छ, तर चल्दैन। नयाँ ऋण पुराना ऋण तिर्नका लागि मात्र प्रयोग भइरहेको छ।
नयाँ उद्योग, प्रविधि वा रोजगारी सिर्जनामा लगानी घट्दै गएको छ। सरकारी परियोजनाहरू “Ghost Projects” बनेका छन् – कागजमा विकास, व्यवहारमा शून्य परिणाम अर्थशास्त्रीहरू भन्छन्, चीन अहिले “Deflationary Spiral” मा छ जहाँ मूल्य घट्दै जाँदा उत्पादन, उपभोग र लगानी तीनै सुस्त हुन्छन्। यस अवस्थाले अर्थतन्त्रलाई गहिरो निद्रामा धकेलिरहेको छ।

रियल स्टेट र रोजगारीको संकट
चीनको रियल स्टेट क्षेत्र – GDP को करिब ३० प्रतिशत हिस्सा आज ढलेको स्तम्भजस्तै छ। Evergrande र Country Garden जस्ता विशाल कम्पनीहरू डिफल्ट भइसकेका छन्। करोडौं नागरिकले घरको किस्ता तिरे पनि, उनीहरूको अपार्टमेन्ट अधुरै छन्।यता, बेरोजगारी दर (विशेष गरी युवाहरूमा) ४० प्रतिशत पार गरेको अनुमान छ। जब नागरिकसँग रोजगारी छैन, सम्पत्ति घटेको छ र भविष्यप्रति भरोसा हराएको छ – त्यो अर्थतन्त्रले पैसा छापेर चल्न सक्दैन।
‘Zombie Economy’ र विकासको भ्रम
चीन अहिले एउटा “Zombie Economy” बन्दै गएको छ जहाँ सरकारले असफल कम्पनीहरूलाई कृत्रिम रूपमा बचाइराखेको छ। अवांछित इन्फ्रास्ट्रक्चर, अधूरा सहरहरू र कागजी प्रोजेक्टहरूले कागजमा त GDP बढाउँछन् तर सतहमा केही बदल्दैनन्। अर्थात्, “विकासको भ्रम” कायम छ तर त्यसको जरो कमजोर हुँदै गएको छ।
यसले केवल ऋण र मुद्रास्फीति बढाउँछ, विश्वास होइन।

विश्व बजारमा चीनको छायाँ
चीनको सुस्ती केवल उसको समस्या होइन, विश्वको आर्थिक ताललाई नै पुनःलेखन गर्दैछ। चीन विश्वको सबैभन्दा ठूलो कच्चा पदार्थ उपभोक्ता हो। जब यसको माग घट्छ, तेलदेखि माथिसम्मका मूल्य विश्वभर घट्छन्। एशिया, अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकाका धेरै देशहरू जसको निर्यात चीनमा निर्भर छ, सीधा प्रभावित छन्। ग्लोबल सप्लाई चेन पुनःसंतुलित हुँदैछ – कारखाना र लगानीहरू अब भारत, भियतनाम, मेक्सिकोतर्फ सर्दै छन्। तर यसले केवल अवसर होइन, नयाँ चुनौती पनि ल्याउँछ – नयाँ उत्पादन केन्द्रहरूले पारदर्शिता, नीति स्थायित्व र उपभोक्ता भरोसा कायम गर्न सकेनन् भने विश्व अर्को वित्तीय बुलबुलाको नजिक पुग्न सक्छ।
विश्वका लागि चेतावनी
चीनको अनुभवले एउटा गहिरो सन्देश दिन्छ –
अर्थतन्त्र “मुद्रणयन्त्र” होइन, “भरोसा”मा टिकेको हुन्छ। जब जनता आफ्नो भविष्यमा निश्चिन्त हुँदैनन्, सरकारले कति पैसा छापे पनि बजार चल्दैन। यो पाठ केवल चीनका लागि होइन। अमेरिका, जापान र युरोप जस्ता ठूला अर्थतन्त्रहरू पनि ऋण र मुद्रास्फीतिको जालमा फसिरहेका छन्।
यदि उनीहरूले “कृत्रिम ग्रोथ” होइन, “सार्थक उत्पादन र रोजगारी”मा ध्यान दिएनन् भने, विश्वव्यापी अर्थतन्त्र अर्को चक्रव्यूहमा फस्न सक्छ।

नयाँ आर्थिक युगको सुरुवात
आज विश्व नयाँ मोडमा उभिएको छ। चीन र अमेरिका दुबै आन्तरिक दबाबमा छन्, यता एशिया र लातिन अमेरिकाका देशहरू नयाँ सम्भावनाको केन्द्र बन्दैछन्। तर यो शक्ति सन्तुलनको खेल हो – जहाँ नेतृत्व त्यो राष्ट्रले लिनेछ जसले भरोसा, पारदर्शिता र स्थायित्वमा लगानी गर्छ।
निष्कर्ष
चीनको संकटले एउटा गहिरो सन्देश दिएको छ –
“Growth without trust is illusion.” विकास केवल पैसा छापेर सम्भव हुँदैन। त्यो मानिसको भरोसा, रोजगारी र स्थायित्वमा टेकेको हुन्छ। आज चीन कमजोर हुँदैछ तर विश्व अझै अवसरको बाटोमा उभिएको छ। यदि विश्वका नयाँ अर्थतन्त्रहरूले भरोसामाथि आधारित मोडेल निर्माण गर्न सके, यो दशक “नयाँ वैश्विक पुनर्जागरण” को सुरुवात बन्न सक्छ। जहाँ शक्ति अब मुद्रणयन्त्रबाट होइन – विश्वास र स्थायित्वबाट मापन हुनेछ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Oldest

Newest Most Voted

Inline Feedbacks

View all comments