अन्तर्राष्ट्रिय परिवार दिवस र नेपाल

काठमाडौं । विश्वमा प्रत्येक साल मे १५ का दिन अन्तर्राष्ट्रिय परिवार दिवस मनाइन्छ । यसै क्रममा यो दिवस सन् १९९३ बाट मे १५ लाई परिवार दिवसका रूपमा संयुक्त राष्ट्र संघको आह्वान अनुरूप मनाइन थालिएको थियो । यसै दिनको सम्झनामा यो दिवस हरेक वर्ष मनाउने गरिन्छ । जसले गर्दा परिवारसँग सम्बन्धित मुद्दाहरूको जागरूकता बढाउन र परिवारलाई असर गर्ने सामाजिक, आर्थिक र जनसांख्यिक प्रक्रियाहरूको ज्ञान बढाउने अवसर प्रदान पनि गर्छ । यस सालको नाराको रूपमा भने विविधतालाई सुदृढ पार्दै परिवारहरूलाई बलियो बनाउने भन्ने अर्थ लाग्दछ ।

हाम्रो जीवनमा परिवारको महत्वको मार्मिक अनुस्मारकको रूपमा कार्य गर्दछ । जुन परिवारहरू विश्वभरका समाजहरूको आधारशीला बन्छन् । जसले सबै उमेरका व्यक्तिहरूलाई माया, समर्थन र मार्गदर्शन प्रदान गर्छ । जसको कारणले गर्दा सांस्कृतिक सम्पदा र परम्पराले भरिपूर्ण नेपालमा परिवारको महत्व समाजको संरचनामा गहिरोरूपमा निहित छ । यसलाई मुलुकको सन्दर्भमा विश्व परिवार दिवसको सार खोज्छ । यस हिमालयी राष्ट्रमा पारिवारिक बन्धनलाई बलियो बनाउने सांस्कृतिक मूल्य र परम्पराहरूलाई प्रकाश पार्छ । जसमा भन्ने नै हो भने विश्व परिवार दिवस, जसलाई परिवारको अन्तर्राष्ट्रिय दिवस पनि भनिन्छ । वस्तुतः संयुक्त राष्ट्र संघको महासभाले सन् १९९३ मा परिवारसँग सम्बन्धित मुद्दाहरूको जागरूकता बढाउन र उनीहरूलाई असर गर्ने सामाजिक, आर्थिक र जनसांख्यिकीय प्रक्रियाहरूको ज्ञान बढाउनका लागि घोषणा गरेको थियो । यस दिनले पारिवारिक सम्बन्धको महत्वलाई प्रतिविम्बित गर्ने र विश्वव्यापी परिवारहरूलाई समर्थन गर्ने नीतिहरूको वकालत गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ । यसले पारिवारिक संरचनाको विविधतालाई मनाउन र विभिन्न समाजमा परिवारहरूले सामना गर्ने चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न प्लेटफर्मको रूपमा कार्य गर्छ ।

हिमालयको मुटुमा बसोबास गर्ने नेपाल, यसको मनोरम परिदृश्य, विविध जातजाति र जीवन्त सांस्कृतिक संसारभरिका लागि प्रख्यात छ । देशको समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा यसका चाडपर्व, रीतिरिवाज, भाषा र कला रूपहरूमा झल्किन्छ । जसमा भन्ने नै हो भने नेपाली समाजमा परिवारले केन्द्रीय भूमिका खेल्छ । जसको वरिपरि सामाजिक जीवन घुम्छ । फलतः देशमा परिवारको अवधारणाले जैविक सम्बन्धभन्दा बाहिर व्यापक नाता सञ्जाल र सामुदायिक बन्धनलाई समेट्छ । त्यस्तैगरी राष्ट्रको नेपाली संस्कृतिले पारिवारिक सद्भाव, ज्येष्ठ नागरिकको सम्मान र सामूहिक निर्णयमा ठूलो जोड दिन्छ । नेपाली परिवारहरूको पदानुक्रमिक संरचना बुबाआमा र हजुरबाहजुरआमाको अख्तियारद्वारा विशेषता हो । जो आफ्नो बुद्धि र अनुभवको लागि सम्मानित छन् । यसमा पनि विभिन्न जातजातिहरू भेषभूषा, अनेक धर्म तथा धार्मिकता एक गहिरो मूल्य तथा मान्यता पनि हो । यसमा पनि सा–साना बच्चाहरूलाई बुढेसकालमा आफ्नो आमाबाबुको हेरचाह गर्नका लागि आशा गरिन्छ । वस्तुतः यसमा विस्तारित परिवारहरू प्रायः बहु–पुस्ताका परिवारहरूमा सँगै बस्छन्, एकता र अन्तरसम्बन्धको भावनालाई बढावा दिन्छ ।

नेपाली परिवारहरूमा परम्परागत लैङ्गिक भूमिकाहरू स्पष्टरूपमा परिभाषित गरिएको छ । जसमा पुरुषहरूले सामान्यतया घरेलु कर्तव्यहरू र बाल हेरचाहको लागि जिम्मेवार महिलाहरू र महिलाहरूको भूमिका ग्रहण गर्छन् । यद्यपि सामाजिक मान्यताहरू विकसित भइरहेका छन् । यसका साथसाथै विशेषगरी सहरी क्षेत्रहरूमा कार्यबलमा महिलाहरूको सहभागिता बढ्दै गएको छ । यी परिवर्तनहरूका बाबजुद, परिवार समाजीकरणको प्राथमिक स्थान बनेको छ । जहाँ लगनशीलता, नम्रता र लचिलोपनजस्ता मूल्यहरू युवा पुस्ताहरूलाई दिइन्छ । यसैक्रममा भन्ने नै हो भने राष्ट्रले पारिवारिक बन्धनलाई सुदृढ गर्ने र सांस्कृतिक पहिचानलाई सुदृढ पार्ने चाडपर्व र समारोहहरूको प्रशस्तता पाउँछ । जुन दशैं र तिहार, देशको सबैभन्दा ठूलो हिन्दू चार्डहरू, परिवारहरूलाई भोज, प्रार्थना र अनुष्ठानहरूको लागि एक साथ ल्याएर ठूलो उत्साहका साथ मनाइन्छ । यसरी दशैंको समयमा, ठूलाबडाहरूले साना आफन्तहरूलाई आशीर्वाद दिन्छन् र परिवारहरूले विभिन्न किसिमका उपहार र चाडपर्व भव्यरूपमा मनाउँछन् । त्यस्तैगरी तिहार, जसलाई उज्यालोको पर्व पनि भनिन्छ, पन्छी तथा जनावरहरूको पूजा र दाजुभाइहरू बीचको हार्दिक इच्छाको आदानप्रदानका साथ सो पर्व मनाइन्छ ।

नेपाली परिवारले सामना गरिरहेका धेरै चुनौतीहरू पनि यसमा विद्यमान रहेका छन् । जसमा पारिवारिक मूल्यमान्यतामा बलियो जोड दिए पनि आधुनिक युगमा नेपाली परिवारहरूले धेरै चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन् । मूलतः दैनिक दुई हजारभन्दा बढी युवायुवतीहरू वैदेशिक रोजगारीका लागि आफ्नो देश छोडेर विदेश जाने क्रम रोकिन सकेको छैन । जसलेगर्दा वैदेशिक रोजगारीको खोजीमा रहेका युवाहरूका आर्थिक पलायनले परिवार टुक्रिएको र रेमिट्यान्समा निर्भरता बढाएको छ । त्यसैगरी मुलुक सहरीकरणको तीव्र गतिले परम्परागत पारिवारिक संरचनालाई पनि बाधा पुर्याएको छ । त्यस्तैगरी राष्ट्रका दूर गाउँ बस्तीहरू खाली हुँदै गएका छन् भने सहरी क्षेत्रहरूमा भने परिवारहरूको जनसंख्या बाक्लो हुँदै गएको छ । यसलेगर्दा थपरूपमा सामाजिक आर्थिक असमानता, लैङ्गिक असमानता, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा अपर्याप्त पहुँचले पारिवारिक कल्याणमा महत्वपूर्ण बाधाहरू खडा गर्छ । यसको लागि सामाजिक एकता र विकास प्रवद्र्धनमा बलियो परिवारको महत्वलाई बुझेर नेपाल सरकारले परिवारलाई सहयोग र उनीहरूको अधिकारको रक्षा गर्न विभिन्न पहलहरू कार्यान्वयन गरेको छ । यसमा सामाजिक कल्याणकारी कार्यक्रमहरू, कानुनी सुधारहरू र शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच बढाउने प्रयासहरू समावेश छन् । यसमा पनि गैरसरकारी संस्थाहरू र समुदायमा आधारित संस्थाहरूले सहायता सेवाहरू प्रदान गर्न र महिला, बालबालिका र सीमान्तकृत समुदायहरूसहित कमजोर परिवारहरूको आवश्यकताहरूको लागि वकालत गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् ।

समग्रमा भन्नुपर्दा विश्व परिवार दिवसले हाम्रो जीवनमा परिवारको विश्वव्यापी महत्वको मार्मिकरूपमा कार्य गर्छ । यसमा समृद्ध सांस्कृतिक परम्परा र बलियो पारिवारिक मूल्यमान्यता भएको देश नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय परिवार दिवसको विशेष महत्व छ । यसरी मुलुकमा जहाँ सांस्कृतिक मूल्य र परम्पराहरू पारिवारिक जीवनसँग गहिरोरूपमा गाँसिएका छन् । यस दिनको पालनाले विशेष अर्थ राख्छ । जसरी परिवारले कहिलेकाँही हामीलाई संकुचित पनि बनाउँछ, परिवार र समुदायमा मात्र सीमित नभइकन समग्र विश्वभरिका परिवार र मान्छेलाई नै विश्वबन्धुत्वको भावनाले हेर्न पनि आजको दिनले सन्देश दिन्छ । आजको विश्वका हरेक परिवारलाई समावेशीपनाको आवश्यकता छ, समावेशी भएर हरेक वर्ग, धार, जात, धर्म या सोचका सदस्यलाई बृहतरूपमा स्वीकार गर्न सक्नु आजको परिवारको आवश्यकता पनि त हो । जसरी राष्ट्रले आधुनिकीकरण र भूमण्डलीकरणको जटिलतालाई मान्यता गर्दै जाँदा, बलियो पारिवारिक बन्धनलाई जोड दिने परम्परागत मूल्य मान्यताहरूको संरक्षण र पालनपोषण गर्न आवश्यक छ । अतः विश्व परिवार दिवसको भावनालाई अँगालेर र नेपाली परिवारहरूको विविध किसिमका सम्मान गर्दै, हामी भाबी पुस्ताहरूका लागि थप समावेशी र दयालु समाज निर्माण गर्न सक्छौँ । यसको अलवा परिवारको अन्तर्राष्ट्रिय दिवस परिवारहरूले खेल्ने अमूल्य भूमिकाको सम्झनाको रूपमा कार्य गर्छ । जसमा पारिवारिक संरचनामा रूपान्तरणको साक्षी रहेको मुलुक नेपालमा यस दिनको विशेष महत्व रहेको छ । नेपाली परिवारहरूले सामना गरिरहेका चुनौती र अवसरहरूको बारेमा चेतना जगाएर, सहयोग र सुदृढीकरणका लागि पहलहरू कार्यान्वयन गरेर, नेपालले परिवारहरू बलियो र जीवन्त समाजको आधार बन्न जारी राखेको सुनिश्चित गर्न सक्छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

Login

Label

{} [+]

Name*

Email*

Label

{} [+]

Name*

Email*

0 Comments

Inline Feedbacks

View all comments