अमेरिकन फौजी कीराको प्रकोपले मकै किसान चिन्तित

सुबास बस्ना्ेत
दोलखा, जेठ ११
वाग्मती प्रदेशअन्तर्गतका केही जिल्लामा पछिल्लो समय अमेरिकन फौजी कीराको प्रकोप बढेको पाइएको छ । अमेरिकन फौजी कीराको प्रकोपले मकै बाली सखाप पार्न थालेपछि पहाडी जिल्लाहरू दोलखा, रामेछाप, सिन्धुलीलगायतका किसान चिन्तित बनेका छन् । मकै बालीलगायतका महत्वपूर्ण वर्षे बालीमा फौजी कीरा फैलिने गर्छ । फौजी कीराले गत वर्षहरूमा जस्तै यसवर्ष पनि किसानलाई दुःख दिएको छ । दोलखाको सदरमुकाम चरीकोट र रामेछापको मन्थली, चिसापानीलगायतका ठाउँमा कीराको प्रकोप बढेको किसानले बताएका छन् । दोलखाको सदरमुकाम चरीकोट नजिकै हुर्किँदै गरेको मकैबालीमा फौजी कीराको प्रकोप देखिएको छ ।

भीमेश्वर नगरपालिका–६, चोथाङमा हुर्कँदै गरेको मकैवालीमा दुई हप्तादेखि फौजी कीराको प्रकोप देखिएको हो । चोथाङको करिब एक सय ५० रोपनीमा लगाइएको मकैबालीमा फौजी कीराको प्रकोप देखिएको भीमेश्वर नगरपालिका–६ का वडाध्यक्ष नविन लामाले जानकारी दिए । विस्तारै हुर्कँदै गरेको मकैमा कीरा लागेर मेलैसँग मकैको बोट नै नष्ट गरेको सो क्षेत्रका किसानहरूले दुखेसो गरेका छन् । कीराले घुँडासम्म आएको मकै सबै सखाप बनाउन थालेपछि किसानको दुखेसो बढेको वडा अध्यक्ष लामाले बताए । गत वर्ष पनि जिल्लाको मेलुङ गाउँपालिकाको पवटी र वैतेश्वर गाउँपालिकाको केही क्षेत्रमा फौजी कीराको प्रकोप देखिएको थियो । यसवर्ष भने सो भेगमा कीराको प्रकोप गत वर्षको तुलना केही नियन्त्रण आएको पहाडी वाली अनुसन्धान कार्यक्रम काब्रे, दोलखाका संयोजक एवं मकैवाली विज्ञ नारायणबहादुर धामीले बताए ।

उनका अनुसार मुख्यतया फौजी कीरा रातको समयमा सक्रिय हुने गर्छ । यसले एक पटकमा एक सयदेखि दुई सयसम्म सेतो, गुलाबी, हल्का हरियो रंगका फूलहरू पार्ने गर्दछ । फौजी कीराले आफ्नो जीवनकालमा एक हजार पाँच सयदेखि दुई हजारसम्म फुल पार्दछ । लार्भाको जीवन अवधि १४ देखी २१ दिनसम्मको हुन्छ । यो अवस्था नै बढी हानिकारक हुने गरेको उनले बताए । बाली विज्ञ धामीका अनुसार यसको प्युपा अवस्था माटोमुनि ६ देखी ८ सेमी गहिराइसम्म जान्छ र गर्मीमा ८ देखि ९ दिनसम्म र जाडोमा २० देखि ३० दिनसम्म सक्रिय रहन्छ । त्यसैगरी वयस्क पुतली ७ देखि २१ दिनसम्म बाँच्ने भएकाले छोटो समयमा नै बाली सखाप पार्ने गरेको उनले बताए । कीराको पूरा जीवनचक्र २४ देखि ४० दिनसम्मको हुन्छ । सुरुको लाभ्रेले पातको तल्लो सतहबाट हरियो पदार्थ कोत्रेर खाने भएकोले पातमा सेता धब्बाहरू देखिन्छन् । त्यसपछि पात खाँदै जाँदा पातमा थुप्रै प्वालहरू र आलो दिशा प्रस्ट देखिन्छ । लार्भाले गुभो खान सुरु गरेपछि गुभो खोतलेरर च्यातेर हेर्दा लार्भा प्रस्ट देख्न सकिने उनले बताए । मकै बढ्दै गएपछि लार्भाले धानचमरा, जुँगा, खोस्टामा प्वाल पारि घोगा दानामा समेत क्षेती पु-याउने गरेको पाइएको उनले बताए ।

पहाडी बाली अनुसन्धान केन्द्र काब्रे दोलखाका बालीविज्ञ धामीले राम्रोसँग खनजोत गरेर मकै रोपे फौजी कीरा केही हदसम्म नियन्त्रण गर्न सकिने बताए । एउटै खेतबारी मकैसँगै अन्तरबालीको रूपमा कोशेबाली लगाएर पनि कीराको प्रकोप कम गर्न सकिने उनको भनाइ छ । मकैमा कीरा नियन्त्रण गर्न घरेलु विषादी प्रयोग गर्न सकिने उनको भनाइ छ । मकैको गुभोमा माटोको धुलो, खरानीको धुलो राख्नाले कीराको प्रकोप कम हुँदै जाने उनले बताए । साथै गाइको पिसाबमा हरियो खुर्सानी पकाएको झोल एक भाग र दश भाग पानी मिसाएर गुभोमा प्रयोग गर्नाले पनि फौजी कीरा नियन्त्रणमा आउने उनले बताए । किसानले खेतबारीमा लगाएको वाली निरीक्षण गरी हातले कीराको फुल नष्ट गरेर पनि कीरा नियन्त्रण गर्न सक्नेछन् ।

किट विज्ञान महाशाखा खुमल्टर, ललितपुरका डाक्टर प्रेमनिधि शर्माका अनुसार सुरुको अवस्थाको लक्षण (पातको माथिल्लो सतहमा सेता लाम्चा झिल्लीसहितका धब्बा र धर्साहरू) देखिनासाथ विषादी एजाडीराक्टीन १५०० पीपीएम ५ मिलिलिटर प्रतिलिटर पानीमा मिसाएर छर्न सकिन्छ । जैविक विषादी व्याक्तटेरियामा आधारित मह शक्ति, डाइपेल २ मिलिलिटर वा २ ग्राम प्रतिलिटर पानीमा मिसाई मकै बालीमा लागेको कीरा नियन्त्रण गर्न सकिने उनको भनाइ छ । त्यसैगरी मकैको पातमा प्वाल वा गुभोमा क्षतिको लक्षण देखिनासाथ इमामेक्टीन बेन्जोयट ५ प्रतिशत, एसजी जिरो दशमलव ४ ग्राम प्रतिलिटर पानीमा मिसाई छर्किन सकिन्छ । साथै क्लोरएन्ट्रानिलीप्रोल १८ दशमलव ५ प्रतिशत, एससी जिरो दशमलव ४ मिलिलिटर प्रतिलिटर पानीमा मिसाएर छर्ने वा स्पाइनोस्याड ४५ प्रतिशत, एससी जिरो दशमलव ३ मिलिलिटर प्रतिलिटर पानीमा मिसाएर छर्किएर पनि अमेरिक फौजी कीरा नियन्त्रण गर्न सकिने पहाडीबाली अनुसन्धान कार्यक्रम, काब्रे दोलखाले जनाएको छ ।