सकारात्मक पाटोको अपेक्षा
शंकर मान सिंह २०७९, असार २६ १३:०५ 
काठमाडौं । नेपालमा ‘सुशासन’ कसरी हासिल गर्ने ? धेरै राम्रा मानिसहरूले यो राम्रो कानुन वा कानुनी संयन्त्र (जस्तै सुशासन ऐन)मार्फत वा मामिलामा ’बलियो’ नेता स्थापना गरेर हासिल गर्न सकिन्छ भन्ने सोचेको देखिन्छ । त्यसो भए ‘सुशासन’ भनेको के हो ? मुलुकको राज्य संयन्त्रलाई जनमुखी बनाई नागरिकको अपेक्षाअनुरूप प्रभावकारी छिटो, छरितो र प्रभावकारी सेवाका माध्यमबाट नागरिकलाई शासनको बिना कुनै झन्झट सुखद अनुभूति दिलाउनु नै सुशासन हो । साधारणतः यसलाई असल, कुशल रजनमुखी शासन भनेर पनि चित्रित गरिन्छ । शासकीय पात्रहरूमा निहित शक्ति, अधिकार र दायित्व नागरिक सेवा र सन्तुष्टि सापेक्ष गर्ने शासन प्रणालीलाई समेत सुशासन भनिन्छ ।
नेपालको संविधानले पनि दिगो शान्ति, समृद्धि र सुशासनमा जोड दिएको छ । नेपालको संविधान (२०७२)को दुई स्थानमा सुशासन शब्दको प्रयोग भएको हामी पाउँछौँ । तर, संविधानले अंगीकार गरेका आधारभूत संरचना तथा विशेषताहरूले सुशासनको बृहत् अवधारणालाई आत्मसात् गरेको छ । पाँचवटा अध्याय रहेको नेपालको सुशासन सम्बन्ध ऐनलाई ‘सुशासन (व्यवस्थापन र सञ्चालन) ऐन, २०६४ (२००६)’ भनिन्छ । यसले राष्ट्रिय शासनको सञ्चालन (निष्पादन) सम्बन्धी सामान्य प्रावधानहरू स्थापना गर्दछ । देशभित्र सुशासन कायम गर्न नेपाल सरकारले विभिन्न तहमा गर्ने कार्यहरू र स्थानीय तहका प्रशासनिक कार्यहरू हुनेछन् भनिएको छ ।
नेपाल सरकारले देशको प्रशासनिक कार्यसम्पादन गर्दा देहायका नीतिहरू अवलम्बन गर्नेछः (क) आर्थिक उदारीकरण, (ख) गरिबी निवारण, (अ) सामाजिक न्याय, (घ) प्राकृतिक र सार्वजनिक स्रोतहरूको दिगो र प्रभावकारी व्यवस्थापन, (ङ) महिला सशक्तीकरण र लैंगिक न्यायको प्रवद्र्धन, (च) पर्यावरण संरक्षण, (छ) जातीय समूह, दलित, आर्थिक र सामाजिकरूपमा पिछडिएका वर्गहरूको उत्थान, (ज) दुर्गम क्षेत्रको विकास र सन्तुलित क्षेत्रीय विकास ।
सुशासनका आयामहरूमा,
जनसहभागितामूलक शासन व्यवस्था, जनउत्तरदायी सरकार सञ्चालन, शासन प्रक्रियामा पारदर्शिता अवलम्बन, कानुनमा आधारित शासन व्यवस्था, जवाफदेही शासन सञ्चालन, प्रशासनको सरलीकरण र निर्णय प्रक्रियामा सरोकारवालाको सहभागिता, समावेशितामा आधारित न्यायपूर्ण समाज निर्माणमा जोड, भ्रष्टाचाररहित समाजको परिकल्पना, दण्डहीनताको अन्त्य र कानुनको परिपालना, नियम कानुनको पूर्ण परिपालना, वित्तीय जवाफदेहिता प्रवद्र्धन, स्वतन्त्र प्रेसको व्यवस्था आदि प्रमुख हुन् ।
त्यसो भएको हुनाले नागरिक सहभागितामूलक शासनव्यवस्था नै सुशासन हो । यसले विकास, समृद्धि र जनसन्तुष्टिको अपेक्षा बोकेको हुन्छ । सुशासन कायम गर्न राज्य संयन्त्रका सबै अंगलाई गतिशील, सहभागितामूलक र जवाफदेही बनाउँदै नागरिक सचेतनाको समेत विकास गर्नु आजको आवश्यकता हो । निजी लगानीकर्ताहरूका लागि धेरै सामाजिक विरोधलाई अनुमति नदिई राज्यले जग्गा उपलब्ध गराउनेलगायत उनीहरूको लगानीलाई सहज बनाउन करको दर घटी गर्दै सरकारले छिटो निर्णय गर्नु भनेको सुशासन होला ।
नेपालमा मध्यम वर्गहरूले समाजका वर्गहरूलाई खाना वा रोजगारीका लागि पैसा वा सहयोग गर्ने कार्यक्रमहरूलाई जनसंख्याको रूपमा (केही हदसम्म अनावश्यक) देख्छौँ र ’बलियो नेताहरू’ त्यस्ता खर्चका र्यक्रमहरूबाट बच्न सक्छन् भन्ने सोच्दछौँ । लोकतन्त्र वा लोकतन्त्रको बाध्यतालाई नबुझेर । हामी राजनीतिज्ञहरूलाई राम्रो वा नराम्रो, वा बलियो वा कमजोर (सायद महाभारत वा रामायणका पात्रहरूजस्तै) नैतिक दृष्टिकोण राख्छौँ र उनीहरू र उनीहरूका नीतिहरूलाई आकार दिने सामाजिक अवस्थालाई देख्दैनौँ ।
सामान्यतया, नेपालमा लोकतन्त्रको भूमिका र प्रजातन्त्रीकरणको प्रक्रियाबारे जनसमझ राम्रोसँग जानकारी छैन र यसले सुशासन के हो र यसलाई कसरी पूरा गर्ने भन्नेबारे हाम्रो विचारलाई आकार दिन्छ । आदर्शरूपमा यी धारणाहरूलाई आधारभूत सामाजिक विज्ञानहरूद्वारा सच्याउनुपर्दछ जुन विद्यालयबाट सुरु गरी सबैलाई सिकाउन सकिन्छ । अन्यथा, यी सबै तहमा सार्वजनिक बहसको हिस्सा हुनुपर्छ । तर, नेपालमा समाजशास्त्रीहरूले यो काम राम्रोसँग गरेको देखिँदैन । ऐतिहासिक कारणहरू धेरै हुनसक्छन् । यो सत्य हो कि नेपाली सामाजिक वैज्ञानिकहरूको एक प्रमुख वर्ग (समाजशास्त्रीहरू, राजनीतिक वैज्ञानिकहरू, राजनीतिक अर्थशास्त्रीहरू, इतिहासकारहरू र अन्यहरूसहित)को ऐतिहासिक विकासको अध्ययनको आवश्यकताको स्पष्ट बुझाइ यस सम्बन्धमा हुन जरुरी छ ।
अव्यवस्था र भ्रष्टाचारको जरा आफ्नो शासन व्यवस्थासहित समाजमा समेत विद्यमान हुन सक्छन् । यस्ता विषयमा सार्वजनिक छलफल र सामाजिक चेतना जगाउने प्रयासमा सक्रियताको टड्कारो खाँचो छ । यद्यपि, नेपालमा नेताहरू माक्र्सवाद र समाज कसरी विकसित हुन सक्छन् र त्यस विकासलाई गति दिन के गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा यसका प्रस्तावहरूबाट प्रभावित भएको देखिन्छ । धेरैले नवउदारवादी दाबीलाई श्राप दिँदै समाजवादमा आशा लिएर जारी राखे । यद्यपि, उनीहरूले नेपाल र त्यस्ता देशहरूमा राजनीतिको सम्भावित संक्रमणको बारेमा नेपाली जनतालाई भरपर्दो कथा सुनाउन सकेनन् ।
यसबाहेक, मानिसहरूले समाजवादी भविष्यको आवश्यकताप्रति चासो गुमाइसकेका छन् वा विश्वस्त छैनन् । उदारवादी वा गैरसमाजवादी वा गैरमाक्सवादी ढाँचामा आधारित राजनीति विज्ञान र समाजशास्त्रमा राम्रो छात्रवृत्ति नेपालमा दुर्लभ छ÷छैन अध्ययनको विषय हो ।
अर्थशास्त्रीहरू, विशेषगरी जो माक्र्सवादी विचारसँग जोडिएका छैनन्, मानिसहरूलाई सामाजिक संक्रमणको फरक कथा प्रदान गर्ने सम्भावित उम्मेदवारहरू हुन् । यद्यपि, गैरमाक्र्सवादी अर्थशास्त्रीहरूले सामान्यतया विशिष्ट सामाजिक सन्दर्भहरू (सिद्धान्त र÷वा अनुभवजन्य प्रमाणहरूको मदतले) विश्लेषण गर्न आफूलाई सीमित राखेका छन् र राज्यको भिन्न भूमिकामा उनीहरूको वैचारिक रूपमा आधारित ’आदर्श’ नीतिहरू हाइलाइट गरेका छन् ।
परिस्थितिको गतिशीलता बुझ्ने र अर्थव्यवस्था र समाजको विकासको बाटोको भविष्यवाणी गर्ने प्रयास नेपालका गैरमाक्र्सवादी अर्थशास्त्रीहरूले प्रायः गरेका छैनन् । कुशल व्यवस्थापन कुनै पनि समयमा मानिसहरूको समूह अन्तिम परिणाम हासिल गर्न एकसाथ आउँछन्, सुशासन र कुशल व्यवस्थापन सीपहरू पूर्वआवश्यकताहरू हुनुपर्छ । सुशासन र दक्ष व्यवस्थापन दुवै गतिविधिहरू कुनै पनि संस्था र निश्चितरूपमा राष्ट्रलाई सफलतापूर्वक सञ्चालन गर्ने कुञ्जी हुन् । तसर्थ सातवटै प्रदेशमा स्थानीय तहको निर्वाचन र कार्यान्वयनको प्रक्रिया भर्खरै सम्पन्न भइसकेका बेला टिकट दिने र भोट हाल्दा यसतर्फ साँच्चै ध्यान गएको छ कि छैन भनेर सोच्नुपर्छ । के हामीले राष्ट्रको नेतृत्व गर्न सामूहिक निर्णय गर्ने क्षमता भएका व्यक्तिहरूको समूहलाई चुनेका छौँ ?
सुशासन भनेको सही तरिकाले वाञ्छित परिणामहरू प्राप्त गर्नु हो । सही बाटो प्रायः संस्थाको सांस्कृतिक मानदण्ड र मूल्य मान्यताले आकार दिन्छ । सुशासनका लागि विश्वव्यापी टेम्प्लेट नहुन सक्छ भन्ने कुरा स्मरण गर्नुपर्छ । प्रत्येक संस्थाले आफ्नो आवश्यकता र मूल्यअनुरूप सुशासनको आफ्नै परिभाषा तयार गर्नुपर्छ । यहाँ यो प्रतिविम्बित गर्न महत्वपूर्ण छ कि अधिकांश नेपाली राजनीतिक दलहरू, विशेषगरी प्रमुख राजनीतिक दलहरू जस्तैः नेपाली कांग्रेस, नेकपा–एकीकृत माक्र्सवादी लेनिनवादी र नेकपा–माओवादी केन्द्रहरू उनीहरूको लोकतान्त्रिक वा कम्युनिस्ट विचारधारामा आधारित थिए । विद्रोह र नागरिक भूमिगत आन्दोलनपछि धेरै अल्पसंख्यक समुदायहरूले आफ्नो अधिकार सुनिश्चित गर्न आवाज उठाए ।
प्रत्येक पार्टी प्रारम्भमा उनीहरूले अपनाएको राजनीतिक विचारधाराको मूल्य र मान्यताका साथ स्थापना गरिएको थियो । तर, अहिले धेरैजसो दलहरूले आफ्नो प्रारम्भिक राजनीतिक विचारधाराबाट विचलित भएको लक्षण देखाएका छन् ।
सन् १९९० को जनआन्दोलनमा कांग्रेस र सबै वामपन्थी दल बहुदलीय व्यवस्थाको पुनस्र्थापना गर्न एकजुट भए । यो एकताले राष्ट्रलाई फाइदा पुग्यो । त्यस्ता विशेषगरी अहिले विभिन्न विचारधारा भएका राजनीतिक दलहरूबीच चुनाव लड्दा विभिन्न गठबन्धनहरू भएका छन् । सन् १९९० मा प्रजातन्त्रवादी र वामपन्थीबीचको एकता आ–आफ्नो सिद्धान्त राजनीतिक मूल्य मान्यतामा अडिग रहँदै बहुदलीय प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना गर्ने भए पनि अहिले विभिन्न दलहरूबीचको गठबन्धन मुख्यतः चुनाव जित्ने हो । त्यस्ता गठबन्धनहरूलाई अब उनीहरूको साझेदारी उनीहरूको मूल्य र मान्यतामा आधारित छ कि छैन भनेर प्रश्न गर्न आवश्यक छ ।
यो वर्ष नेपालमा आर्थिक वृद्धिको सुस्तता, विदेशी डलरसँगको रूपैयाँको मूल्यमा बढ्दो गिरावट, महँगी र बढ्दो भुक्तानी असन्तुलनले नेपालको आर्थिक अवस्थाको बारेमा चेतावनी पनि देखाएको छ । त्यसपछि सार्वजनिक बहसको ध्यान केही ‘लोकप्रिय’ राजनीतिज्ञको भूमिका, नेतृत्वको ‘अक्षमता’ र आर्थिक सुधारका लागि सत्तारुढ दलको राजनीतिक इच्छाशक्तिको अभावमा केन्द्रित भएको छ ।
राजनीतिक निर्णयलाई ढिलो र अल्छी बनाउने, लोकतान्त्रिक राजनीतिज्ञहरू सिर्जना गर्ने र राजनीतिक दलहरूलाई विकासोन्मुख सुधारका लागि अगाडि बढ्न नचाहने सामाजिक–आर्थिक कारकहरूतर्फ धेरै कम ध्यान गएको छ । यदि शासन संकटमा छ भने त्यहाँ केही अन्तरनिहित सामाजिक–आर्थिक कारणहरू हुन सक्छन्, र हामीले तीबारे सोच्न आवश्यक छ ।
कुशासन र भ्रष्टाचारको जरा अर्थशास्त्रको सैद्धान्तिक अन्तरदृष्टिको प्रयोग गरी सुधारको शासनविरुद्धको वास्तविक विश्व राजनीतिक अवरोधहरू बुझ्ने प्रयास गर्नु जरुरी छ । राजनीति वा प्रजातन्त्रीकरण र शासनको प्रक्रियाबीचको सम्बन्धलाई थप सूक्ष्मरूपमा विश्लेषण गरिनु जरुरी छ । उदाहरणका लागि, त्यहाँ परिस्थितिहरू छन्, जहाँ लोकतन्त्रको गहिराइले ’शासन’को गुणस्तरमा गिरावट ल्याउँछ, जसलाई विशेषरूपमा बुझिन्छ । उदाहरणका लागि, जब दुई पक्षहरूले विकासशील समाजमा तीव्र प्रतिस्पर्धा गर्छन्, प्रत्येकले समाजका विभिन्न वर्ग वा मतदाताहरूलाई सहुलियत दरमा निजी वस्तुहरूको फराकिलो प्रस्ताव गर्न सक्छन् र तिनीहरू गरिब हुनु आवश्यक छैन ।
यसलाई प्रतिस्पर्धात्मक लोकतन्त्र भनिन्छ, र यसले सुशासनका केही पक्षहरूमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । भनौँ, सार्वजनिक वस्तुहरूको प्रावधान जुन राम्रोसँग काम गर्ने सरकारबाट अपेक्षा गरिन्छ । प्रतिस्पर्धात्मक लोकतन्त्रको हिस्साका रूपमा सरकारको वित्तीय स्थितिमा पनि नकारात्मक असर पर्न सक्छ ।
सुशासनका केही विशेषताहरू यसप्रकार छन् :
‘राम्रो सरकार’को मुख्य फोकस पूर्वाधारजस्ता सार्वजनिक वस्तुहरूको प्रावधान हुनुपर्छ । व्यक्तिहरूले त्यस्ता सार्वजनिक वस्तुहरूलाई प्रभावकारी र पर्याप्त रूपमा उपलब्ध गराउन नसकेकाले र सरकारले पनि उपलब्ध गराउन नसकेमा समाज त्यस्ता वस्तुहरूको पर्याप्त आपूर्तिबाट वञ्चित हुनेछ । यसले सामाजिक कल्याण र आर्थिक विकासमा दिगो सुधारको सम्भावनालाई कम गर्न सक्छ ।
बजारहरू वा व्यक्तिहरूको स्वैच्छिक कार्यहरू सामाजिक कल्याण बढाउन अपर्याप्त भएका अवस्थामा नियमहरू सिर्जना र लागू गर्नु जरुरी हुन्छ । यसमा समाजमा कानुन र व्यवस्थाको संरक्षण र व्यक्तिको अधिकारको संरक्षण समावेश छ । एकाधिकार पनि यस्तो अवस्था हो जहाँ बजार आफैँमा अपर्याप्त हुन्छ, र यसैले, एकाधिकार नियन्त्रण गर्न जब यसले शुद्ध सामाजिक घाटा सिर्जना गर्छ भनेसरकारको अपेक्षित भूमिकाको हिस्सा हुन सक्छ ।
गरिब वा नसक्नेहरूलाई निजी वस्तु वा पैसाको व्यवस्था वा सम्पत्तिको वितरणको आवश्यकता छ । निजी स्वार्थले सार्वजनिक हितमा वाञ्छनीय प्रभाव नपरोस् भनी सुनिश्चित गर्न जवाफदेहिताका उपायहरू हुनुपर्छ । विभिन्न सरोकारवालाहरूको शक्ति पृथकीकरणबाट यो हासिल गर्नुपर्दछ, ता कि स्वार्थको द्वन्द्व र शक्तिको एकाग्रताका सामाजिक रूपमा हानिकारक प्रभावहरूलाई न्यूनीकरण गरिनेछ ।
यहाँ निहित रहेको भए पनि सबै नागरिकको अधिकार सुनिश्चित गर्ने र व्यक्तिका आधारमा हुने सार्वजनिक सेवाहरू पारदर्शी रूपमा प्रवाह हुने सरकारको भूमिका रहेको उल्लेख गर्नुपर्दछ ।
राज्यले अंगीकार गरेको दर्शन, सरकारमा नेतृत्व गर्ने वर्ग–दलले बोकेको विचारधारा, सरकारले जनतामाझ स्थापित गर्न खोजेको प्रभाव र जनताको चाहना नै राज्य सञ्चालनको मार्गदर्शन हो । यसैका आधारमा राज्यको दिशा र दशा निर्धारण हुन्छ । नेपालको सन्दर्भमा आज यी चारैवटा पक्षको सारभूत साझा सवाल सुशासन हो भनेर निष्कर्ष निकाल्न सहजै सकिने अवस्था छ । सुशासन संविधान र सरकारको सर्वाेच्च कार्यसूची र गन्तव्य बनेको छ । आजभन्दा करिब तीस वर्ष अगाडिदेखि छलफल र कार्यसूचीका रूपमा नेपाली समाजमा प्रवेश गरेको यो विषयका सन्दर्भमा लामो सैद्धान्तिक बहस आवश्यक छ ।
मुलुकमा सुशासन कायम गर्न विधिको शासन, भ्रष्टाचारमुक्त समाज, आर्थिक अनुशासन, दण्डहीनताको अन्त्य, मानवअधिकारप्रतिको सम्मान, जनउत्तरदायी सरकार, भ्रष्टाचारको रोकथाम र नियन्त्रणको निम्ति संवैधानिक अंगको रूपमा अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगको व्यवस्था, सार्वजनिक निकायको काम कारबाहीमा खुलापन र पारदर्शीताजस्ता व्यवहार र सिद्धान्तहरूलाई आत्मसात् गरी आवश्यक व्यवस्था गरेको छ । समग्रमा सुशासनका लागि संविधानले जनताको सहभागिता, जनउत्तरदायी सरकार, काम कारबाहीमा पारदर्शिता र जवाफदेहिताको सिद्धान्तलाई आत्मसात् गरेको छ ।
सुशासन (व्यवस्थापन तथा सञ्चालन) ऐन, २०६४ ले कानुनी शासन, भ्रष्टाचारमुक्त र चुस्त प्रशासन, विकेन्द्रीकरण, आर्थिक अनुशासन तथा सार्वजनिक कार्य र स्रोतको कुशल व्यवस्थापनलाई सुशासनको रूपमा परिभाषित गरेको पाइन्छ । वास्तवमा प्रभावकारी शासन व्यवस्थाको माध्यमबाट नागरिकको हित अभिवृद्धि गर्ने दिशामा परिलक्षित मूल्य र मान्यता हो, सुशासन । यो बहुआयामिक मान्यता र प्रक्रिया हो । यो लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थाको मेरुदण्ड हो, मुटु हो ।
विश्वका विभिन्न देशमा भएका अध्ययनअनुसन्धानहरूले के प्रमाणित गरेको छ भने सुशासनविना कुनै पनि देशको आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक विकासका लक्ष्यहरू हासिल गर्न सकिँदैन । नेपालको संविधानले प्रधानरूपमा राखेको आकांक्षाहरू दिगो शान्ति, विकास, समृद्धि र सुशासन हो । यी चार आकांक्षामध्ये दिगो शान्ति, विकास र समृद्धि हासिल गर्न सुशासनविना सम्भव छैन । त्यसैले, सुशासन साधन र साध्य दुवै हो ।
गास, बास, कपास, शिक्षा, स्वास्थ्य, सुरक्षा, सार्वजनिक सेवा प्रवाह र सबै किसिमका विकासका पूर्वाधार निर्माण तथा व्यवस्थापनका लागि राज्यका सबै निकाय र नागरिक तहमा आर्थिक अनुशासन कायम गर्नु अनिवार्य छ । आज देशमा रोजगारी, उत्पादकत्व र लगानीको सम्भावना बढाउन सकिएको छैन । ऊर्जाशील युवालाई विदेश पलायन हुनबाट रोक्न सकिएको छैन । अर्थतन्त्र आयातमा आधारित राजस्व र वैदेशिक रोजगारीको रेमिट्यान्सले धानेको छ । भागबण्डाको दलीय राजनीतिले गर्दा राज्य संयन्त्र थला परेको छ । विकास बजेट खर्च हुन सकेको छैन । पद्धति, पारदर्शीता, इमानदारिता र नवीनताको अवस्था नाजुक छ ।
सुशासनलाई समृद्धि, दिगो शान्ति र विकासको लागि प्रस्थानविन्दु मानेर अघि बढ्नु पर्दछ र अन्ततः स्थापित सुशासित व्यवस्थामा पुगिनेछ । त्यस कारण, सुशासन साधन र साध्य दुवै कुरा हो । एउटा साधारण नागरिक पनि गर्भावस्थादेखि मृत्युपर्यन्तसम्मका आम गतिविधिमा राज्यको शासन प्रणालीसँग, सार्वजनिक सेवाप्रवाहसँग जोडिन पुग्दछ । त्यसैले, राज्य सबै नागरिकको अभिभावक हो । राज्यको उद्देश्य र जिम्मेवारी सरकारको माध्यमबाट सम्पादन गरिन्छ । त्यसैले, सबैभन्दा पहिला सरकारले सुशासनका लागि नेतृत्व र प्रेरणादायी भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ ।
सरकार र सार्वजनिक क्षेत्रका अलावा निजी क्षेत्र, नागरिक समाज एवं अन्तर्राष्ट्रिय साझेदार संस्थाहरू पनि उत्तिकै जिम्मेवार, जवाफदेही, पारदर्शी र जनमुखी हुन आवश्यक छ । यद्यपि, सरकारले आफ्नो नेतृत्वदायी, समन्वयकारी, सहजकर्ता र उत्प्रेरकको भूमिकाको माध्यमद्वारा नागरिकप्रतिको जिम्मेवारी, जवाफदेहिता र पारदर्शिताको एउटा नमूना प्रस्तुत गरी बाँकी पात्रहरूलाई सुशासन प्राप्तिको मूल कार्यदिशामा समाहित गर्न सक्नुपर्दछ । प्रधानरूपमा सुशासनको अगुवाइ राजनीतिक र प्रशासनिक नेतृत्वले गर्नुपर्दछ ।
क्याटेगोरी : विचार / ब्लग
ताजा अपडेट
- कांग्रेसको अवरोधपछि प्रतिनिधि सभा बैठक स्थगन
- कांग्रेसको अवरोधपछि राष्ट्रियसभा बैठक स्थगन
- सगरमाथा आधार शिविरतर्फ पठाइयो ‘विश्व शान्ति दीप’
- तीन विदेशी महिला दुई केजी छ सय ५४ ग्राम लागुऔषधसहित पक्राउ
- विकासलाई अगाडि बढाउन राष्ट्रिय शक्तिलाई निर्णायक तहमा पुर्याउनुपर्छ: अध्यक्ष ओली
- आन्दोलनरत आम सम्पर्क मञ्च र भन्सा कार्यालय बिच बार्ता
- पूर्वप्रधानसेनापति सिंहको निधन
- भारतद्वारा इरान बन्दरगाह सम्झौतामा अमेरिकी प्रतिबन्धको धम्की अस्वीकार
धेरैले पढेको
- सुनचाँदीमा सिन्डिकेट लगाएको भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकविरुद्ध सर्वोच्चको कारण देखाऊ आदेश
- समसामयिक राजनीतिक व्यङ्ग्य
- राजेन्द्र विमल र हरिहर शर्मालाई पुरस्कृत गरिने
- ढोरपाटन जोड्ने सडक कालोपत्रे गरिँदै
- युनिश शाहीको गीत ‘धारिलो तिर˝ को भ्युज वान मिलियन नाघ्यो
- चिया पसल पनि कम्पनी ?
- एक्सेल डेभलपमेन्ट बैंकको ट्राफिक प्रहरीलाई सहयोग
- इन्फिनिटी लघुवित्तको सातै प्रदेशमा तालिम सम्पन्न
तपाईको प्रतिक्रिया